Bartłomiej Leszczyński
- 11 kwi

Konfiskata pojazdów – nowa regulacja w Kodeksie karnym

Współautor: Piotr Nawrot

Dnia 14 marca 2024 roku w życie weszły przepisy nowelizujące ustawę z dnia 6 czerwca 1997 roku - kodeks karny, zgodnie z którymi w przypadkach wskazanych w ustawie możliwa jest konfiskata pojazdów prowadzonych przez sprawcę w ruchu lądowym. Niniejsza regulacja wprowadza szereg wątpliwości, również natury konstytucyjnej. Należy bowiem zadać sobie pytanie, czy dolegliwość wynikającą ze wspomnianych przepisów nie ingeruje w zbyt dużym stopniu w prawa jednostki, a przy tym, czy nie narusza konstytucyjnych zasad proporcjonalności oraz humanitaryzmu.

Czym jest konfiskata pojazdów i kiedy może zostać orzeczona?

Potoczna nazwa „konfiskata pojazdów” jest w rzeczywistości nowym rodzajem przepadku a więc instytucji znanej kodeksowi karnemu, która uregulowana została w rozdziale Va tej ustawy. Zgodne z art.44b § 1, w wypadkach wskazanych w ustawie sąd orzeka przepadek pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę w ruchu lądowym.

Można wskazać następujące wypadki wskazane w ustawie, z którymi wiąże się orzeczenie przez Sąd przepadku pojazdu:

Na podstawie art. 178 § 3 k.k. sąd może orzec przepadek pojazdu mechanicznego w razie skazania, o którym mowa w art. 178 § 1 k.k. lub 178 § 1a k.k., a orzeka ten przepadek, jeżeli zawartość alkoholu w organizmie sprawcy była wyższa niż 1 promil we krwi lub 0,5 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo prowadziła do takiego stężenia;
Na podstawie art. 178a § 5 k.k. sąd orzeka przepadek w razie popełnienia przez sprawcę przestępstwa określonego w art. 178a § 1 lub § 4 k.k. chyba że zawartość alkoholu w organizmie sprawcy przestępstwa określonego w § 1 była niższa niż 1,5 promila we krwi lub 0,75 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo nie prowadziła do takiego stężenia. Jednocześnie Sąd może odstąpić od orzeczenia przepadku, jeżeli zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami;

Sytuacje, o których mowa powyżej, dotyczą popełnienia przestępstw sprowadzenia katastrofy (art. 173 § 1 lub 2 k.k.), sprowadzenia katastrofy ze skutkiem śmiertelnym lub ciężkiego uszczerbku (art. 173 § 3 lub 4 k.k.), sprowadzenia bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy (art. 174 k.k.) oraz spowodowanie nieumyślnie wypadku, również ze skutkiem śmiertelnych lub ciężkiego uszczerbku (art. 177 § 1 lub 2 k.k.).

Uregulowania z art. 178 § 1 oraz § 1a k.k. dotyczą zaostrzenia karalności za wskazane powyżej przestępstwa w sytuacji, w której sprawca znajdował się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia, lub spożywał alkohol lub zażywał środek odurzający po popełnieniu wskazanych powyżej przestępstw, a przed poddaniem go przez uprawniony organ badaniu w celu ustalenia w organizmie zawartości alkoholu lub obecności środka odurzającego

Uregulowanie z art. 178a § 1 k.k. dotyczy natomiast prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, a przepis art. 178a § 4 k.k. mówi o popełnieniu powyższego przestępstwa lub przestępstwa określonego w art. 173, 174, 177 lub 355 § 2 k.k. znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego w warunkach recydywy, bądź popełnieniu przestępstwa z art. 178a § 1 k.k. w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo.

Orzeczenie przepadku pojazdu, a orzeczenie przepadku jego równowartości – od czego to zależy?

Uregulowany przez ustawodawcę przepadek pojazdów, potocznie określany jako konfiskata pojazdów, nie musi polegać jedynie na fizycznym zabraniu pojazdu.

Zgodnie z art. 44b § 2 k.k., jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa pojazd nie stanowił wyłącznej własności sprawcy, albo po popełnieniu przestępstwa sprawca zbył, darował lub ukrył podlegający przepadkowi pojazd, orzeka się przepadek równowartości pojazdu.

Równowartość pojazdu rozumiana jest natomiast jako wartość pojazdu określona w polisie ubezpieczeniowej na rok, w którym popełniono przestępstwo, a w razie braku polisy – jako średnia wartość rynkowa pojazdu odpowiadającego, przy uwzględnieniu marki, modelu, roku produkcji, typu nadwozia, rodzaju napędu i silnika, pojemności lub mocy silnika oraz przybliżonego przebiegu, pojazdowi prowadzonemu przez sprawcę, ustalona na podstawie dostępnych danych, bez powoływania w tym celu biegłego.

Niemniej, w sytuacji, w której ustalenie średniej wartości pojazdu w powyżej określony sposób nie jest możliwe ze względu na szczególne cechy pojazdu, zasięga się opinii biegłego (art. 44b § 3 k.k.).

W tym miejscu należy zaznaczyć, iż przepadek równowartości pojazdu najczęściej będzie miał miejsce w sytuacji, w której pojazd stanowi współwłasność kilku osób. Wówczas nie ma mowy o przepadku równowartości udziału we współwłasności. Zgodnie z treścią powyżej przywołanego przepisu, przepadkowi podlega wartość całego pojazdu.

Ponadto, zarówno o przepadku pojazdu, jak i jego równowartości nie będzie mowy, jeżeli sprawca prowadził pojazd niestanowiący jego własności, wykonując czynności zawodowe lub służbowe polegające na prowadzeniu pojazdu na rzecz pracodawcy. W takim wypadku sąd orzeka nawiązkę w wysokości co najmniej 5000 złotych na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej (art. 44b § 4 k.k.). Przepadku, zgodnie z treścią art. 44b § 5 k.k., sąd nie orzeka również wtedy, gdy jego orzeczenie jest niemożliwe lub niecelowe z uwagi na utratę przez sprawcę, zniszczenie lub znaczne uszkodzenie pojazdu mechanicznego.

Konfiskata pojazdów w praktyce

Odnosząc się do kwestii praktycznych dotyczących omawianej instytucji przepadku pojazdu, należy w pierwszej kolejności zwrócić uwagę na treść art. 295 § 1a Kodeksu postępowania karnego, zgodnie z którym w razie popełnienia przestępstwa, za które orzeka się konfiskatę pojazdów mechanicznych, Policja dokonuje tymczasowego zajęcia pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę w czasie popełnienia tego przestępstwa.

Niemniej jednak z kwestią zajęcia pojazdów wiąże się problem natury praktycznej. Brak jest bowiem przepisów wykonawczych (w postaci odpowiedniego rozporządzenia) wskazujących na procedurę związaną z parkowaniem i przechowywaniem pojazdu. Teoretycznie skonfiskowany samochód może czekać nawet kilka miesięcy, jeśli nie lat, na parkingu policyjnym, oczekując na wydanie wyroku, gdyż to jedynie Sąd może ostatecznie stwierdzić, czy pojazd ulegać winien przepadkowi.

Możliwym rozwiązaniem tymczasowym wspomnianego problemu może być zastosowanie artykułu 228 k.p.k., który wskazuje, iż przedmiot przepadku można przekazać na przechowanie osobie godnej zaufania z zaznaczeniem obowiązku przedstawienia tegoż przedmiotu na każde żądanie organu prowadzącego postępowanie.

Konfiskata pojazdów wobec wątpliwości kryminalnopolitycznych oraz konstytucyjnych

Konfiskata pojazdów, stanowiąca nową dolegliwość dla sprawców przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, stanowi niejako reakcję ustawodawcy na wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego pogląd, że pojazd mechaniczny nie należy do kategorii przedmiotów, które służą lub są przeznaczone do popełnienia przestępstwa z art. 178a k.k (por. uchwała SN (7) z 30.10.2008 r., I KZP 20/08). W związku z tym przyjmowano dotychczas, iż nie jest dopuszczalne orzeczenie przepadku pojazdu jako przedmiotu służącego do popełnienia czynu. Przy tym należy wskazać, iż niniejsza uchwała spotkała się z krytyką przedstawicieli nauki prawa karnego.

W efekcie ustawodawca wprowadził przepis dopuszczający możliwość orzeczenia przepadku pojazdu bądź jego równowartości. Niemniej, niniejsze uregulowanie budzi szereg wątpliwości i jest szeroko komentowane.

Wskazać bowiem należy w pierwszej kolejności na problem kryminalnopolityczny. W literaturze podnosi się, iż wskazanie przez ustawodawcę, że przepadkowi podlega pojazd lub równowartość pojazdu, którym poruszał się sprawca, wpływa na dolegliwość majątkową, jaka dotknie sprawcę. Na dolegliwość tą w przypadku omawianej regulacji nie wpływa natomiast waga czynu sprawcy. Można sobie wyobrazić sytuację, w której wartość pojazdów, co do których została orzeczona konfiskata za podobne przestępstwa, będzie się znacząco różnić, co może wpłynąć na większą dolegliwość dla jednego ze sprawców, mimo że waga czynu jest podobna do czynu drugiego sprawcy, dla którego ta dolegliwość będzie mniejsza.

Ponadto dostrzegalny i podnoszony przez przedstawicieli nauki prawa karnego jest również problem zgodności z konstytucją tak zwanej konfiskaty pojazdów. Wskazuje się, iż konfiskata pojazdów jest środkiem niezwykle drastycznym, mogącym niekiedy spowodować utratę dorobku całej rodziny. Ważne jest przy tym to, że skutki orzeczenia przez sąd przepadku pojazdu mogą dotykać nie tylko samego sprawcy, ale również jego całej rodziny. Co więcej, jak już wskazano powyżej, przepadkowi równowartości pojazdu nie podlega równowartość udziału w jego współwłasności, ale równowartość całego pojazdu.

Podsumowanie

Konfiskata pojazdów i nowe przepisy, które jej dotyczą, jawią się jako zbyt dolegliwe nie tylko dla sprawców przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, ale często również dla ich rodzin. Dostrzegalny jest problem niezgodności tych przepisów z konstytucyjnymi zasadami proporcjonalności oraz humanitaryzmu.

Pocieszające jest w tym kontekście umieszczenie w wykazie prac legislacyjnych Rządu projektu ustawy przewidującego zmiany w Kodeksie karnym w zakresie omawianej konfiskaty pojazdów. Z opisu projektowanych zmian wynika, iż mają one dotyczyć odejścia od obligatoryjności orzekania przepadku pojazdów na rzecz jego fakultatywności. Jednocześnie w opisie projektu stwierdzono, iż obligatoryjne orzekanie przepadku równowartości pojazdu w sytuacji, w której pojazd nie jest wyłączną własnością sprawcy, narusza zasady trafnej represji. Ponadto wyartykułowany został postulat dotyczący usunięcia omawianej w niniejszym wpisie regulacji zawartej w art. 295 § 1a Kodeksu postępowania karnego. Planowany termin przyjęcia projektu przez Radę Ministrów przypada na II kwartał 2024 roku, zatem jeszcze przez jakiś czas omawiane przepisy obowiązywać będą w niezmienionym kształcie.

Niezależnie jednak od powyższego zaznaczyć należy, że dane Komendy Głównej Policji ‍wskazują, iż w 2023 r. kierujący pod działaniem alkoholu spowodowali 1331 wypadków drogowych, a 189 z nich to wypadki ze skutkiem śmiertelnym. W wypadkach spowodowanych przez kierowców znajdujących się pod wpływem alkoholu zginęło 212 osób, a 1506 zostało rannych.

Warto zatem konsekwentnie podkreślać, iż w żadnym wypadku nie powinno się prowadzić pojazdu po spożyciu nawet najmniejszej ilości alkoholu.